Eski İstanbul’Dan Portreler (1934-1973)

İstanbul'a dair gözlemlerini, duyduklarını, hatıralarını kaleme aldığı gazete tefrikalarıyla bize bir şehir tarihi, sosyolojisi, en önemlisi de bir geçmiş zamanlar bilgisi bırakan Sermet Muhtar Alus (1887-1952), 65 yıllık ömrünü İstanbul'a hasretmiş, bu şehir ile ilgili her şeyi yegâne konusu haline getirmiş ve bu özelliğiyle de edebiyat ve kültür tarihimizde benzerine rastlamadığımız bir yazarımız.

Eski İstanbul’dan Portreler, Sermet Muhtar Alus’un 1934-1973 yılları arasında yayınlanmış ve İstanbul’un geçmiş günlerinde yaşamış simalara dair oldukça çeşitli ve rengârenk bir insan kadrosuna sahip yazılarını bir araya getiriyor. Derlenerek hazırlanan ve bir bütünlük içerisinde sunulan yazılar Akşam, Yeni Sabah, Son Posta gazetelerinde; Aydede, Amcabey, Yedigün, Akbaba, Aydabir, Tarih Hazinesi mecmualarında yayınlanmış; Reşat Ekrem Koçu'nun hazırladığı İstanbul Ansiklopedisi’nin (1958-1973) çeşitli ciltlerinde madde olarak kaleme alınmıştır.

Bu yazılar bir bütün olarak, eski İstanbul’da Sermet Muhtar’ın hayatının farklı zamanlarında tanıdığı, arkadaş olduğu, birlikte vakit geçirdiği ya da hikâyelerini başkalarından dinlediği kişileri ve onların karakterlerini adeta bir portre gibi çizmektedir. Eski İstanbul insanları, zamanın şartları, zihniyet dünyası, hayat görgüsü, her birini kendisi yapan hikâyeleriyle onun kaleminden bugün bambaşka şartlarda yeniden doğuyorlar. İçlerinde bugün kendileri hakkında sahip olduğumuz bilgileri değiştirecek ve zenginleştirecek olanları da var. Örneğin muteber kaynaklarda saray hayatı öncesi hakkında bilgi bulunmayan Pertevniyal Valide Sultan’ın çocukluğu ve gençliği hakkında ibretâmiz hikâyesi bunlardan biridir. Aynı zamanda Sermet Muhtar’ın kendi biyografisine önemli katkılar sunacak ayrıntılı bilgiler de bu yazılara eşlik etmektedir. İnsan hayatına şekil veren, onun zamanını işleyen, sürprizlerle dolu olaylar, bir hayatı sarıp sarmalayan çevrenin şekillendirici gücü, bizlere bıraktığı eşsiz mirasın arka planını duyuracak bir şekilde akıp gitmektedir.

Yazılarda bulunan fotoğraf ve çizimlere çalışmada yer verildi. Müellifin bütün yazıları taranarak, onların arasından konu bütünlüğü gözetilerek seçilen ve bu eseri meydana getiren yazılar −her yazının bitiminde verilen künye bilgilerinden de anlaşılacağı üzere− farklı zamanlarda kaleme alınmış gazete, dergi yazılarından meydana gelmekte. Aynı konu üzerine farklı tarihlerde yazılmış yazılarda benzerlikler mevcut. Ancak içerik benzer olsa da ifade şekillerinde farklılıklar bulunuyor. Bu ifade çeşitliliğini diğer bir deyişle zenginliğini göz ardı etmemek üzere konuyla ilgili her yazıya çalışmada yer verildi. Yazılar genel olarak kronolojik olarak sıralandı benzer muhtevaya sahip yazılar farklı tarihlere sahip olsa da art arda yer verildi. Yazıların diline müdahale edilmedi, bazı kelimelerin anlamları ve yazılarda geçen bazı kavramlar, şahsılar ile ilgili açıklamalar dipnotlarda gösterildi. Yazarın kendi dipnotları “[S.M.A.]” ibaresi ile belirtildi.