Klasik İran Edebiyatı/ Firdevsî’Den Câmî’Ye

Farsça, sadece İran platosunun yahut Şiraz’ın değil, Kafkaslardan Asya’nın güneyine, Orta Asya’dan Batı Asya’ya uzanan geniş bir coğrafyanın belirleyici edebî dilidir; nüfuz sahasının bir ucu Pamirlere, bir ucu Irak-ı Acem dağlarını ve ardından Zagrosları aşarak Dicle’ye uzanırken, bir ucu Tarım Havzası’ndan Hindistan içlerine kadar yaşam bulur. İpek Yolu Çin’den çıktıktan sonra Farsçanın topraklarından geçerek Anadolu ve Mısır’a ulaşır. İran Körfezi’nin batı yakası da bu etki alanının dışında değildir. Karşımızda böylesi geniş bir mekânda bin yılı aşkındır hüküm sürmekte olan bir dilin edebiyatı durmaktadır. Saray adabı, en güzel bahçelerin şairlere sunduğu sonsuz sefahat, sevgili ve tasavvuf imgeleri, fatihlerini dahi incelten ve zevk sahibi kılan bir şiir, müzik ve adabımuaşeret birikimi… İşte tüm bunlar Emerson’ı İranlıları “Asya’nın Fransızları” şeklinde bir tespite yöneltir. Arapçaya hasredilen Binbir Gece’nin aslında İran kökenli masallarla başlamış olduğu gerçeği, bu resim göz önüne alındığında hiç de şaşırtıcı değildir. Öyle ki, bu kültür, başat Arap ve Arapça unsurlarının boyunduruğunu kırmakla kalmamış, aman bilmez Moğol fırtınasını dahi dindirebilmiş, hattâ onları içinde eritebilmiştir. İşte Firdevsî’yi, Sa’dî-i Şirâzî’yi, Mevlânâ’yı, Hâfız’ı, Câmî’yi ve daha birçok eşsiz ismi yaratan bir dilin bin yıllık serüveni, A. J. Arberry gibi bir ustanın kaleminden, tek cilt halinde Türkçe okurun beğenisine sunulmaktadır.