Sanatın Tüm Öyküsü

Sanatın tarihini bütüncül bir şekilde ele alan bir kitap belli açmazlarla karşı karşıyadır. Her şeyden önce insanoğlu 30-35 bin yıldır kesintisiz olarak sanat üretmektedir. O halde böyle bir kitap bize adeta bir zaman yolculuğu vaat etmektedir. Ama zaman tünelinin hangi duraklarında ne kadar duracak hangilerini uğramadan geçiverecektir? Bu ilk açmazı hemen bir diğeri izler. Sanat, yeryüzünün farklı coğrafyalarında her toplum ve kültürde eşzamanlı olarak süregelmiş, bugüne yaklaştıkça da nitelik ve nicelik olarak artış göstermiştir. Öyleyse kitap, bize aynı zamanda bir dünya yolculuğu da vaat etmektedir. Peki, bu yolculuk yeryüzünün hangi topraklarını kapsayacak hangi toplumları ve kültürleri tanımamızı sağlayacak ve hangilerinin uzağından geçip gidecektir? Bu iki temel açmaz, kaçınılmaz olarak kitabın yazarının, editörünün ya da yayın kurulunun bilimsel ilkelere uygun olarak, eldeki kaynakları en etkin şekilde değerlendirerek ve kitabın ana felsefesi ve amacını göz önünde bulundurarak yaptıkları bir tercih, bir seçimle çözülmeye çalışılır. Yine de çok iyi biliriz ki, hiçbiri bu zaman ve yeryüzü yolculuğunda belli zaman dilimlerini ya da toprakları göz ardı etmemek durumundadır. Milattan önce 4. yüzyılın Atinasına, 16. yüzyıl İtalyasına ya da 20. yüzyıl başlarının Parisine yer vermeyen bir genel sanat tarihi kitabı yoktur. Yolculuğun ana destinasyonları bellidir. Oysa, örneğin zengin ve çok katmanlı sanat tarihine rağmen Anadolu, ilginç bir şekilde çoğu kez bu tür kitapların kapsamı dışında kalmıştır. Bugünün sanatı Sanatın Tüm Öyküsünün editörü Stephen Farthingin bize vaat ettiği zaman ve dünya yolculuğunda da bu ana destinasyonlara bağlı kalınmıştır. Ancak ağırlık 19. yüzyıl ve sonrasına verilmiş, özellikle de günümüze yaklaştıkça örnekler çoğaltılarak 2000li yılları da içine alan bir içerik ortaya konulmuştur. Böylece benzer nitelikteki kitapların çoğunun fazlaca cesaret edemediği, ucundan değinip bırakıverdiği bugünün sanatına yakın bir bakışı da içeren bir sanat tarihi görünümü sunmayı başarmıştır. Kitap, bir anlamda sanatın tarihini yaşayan sanatla bütünleştirme çabası içine girmiştir. Sanatın tarihi sanat eserlerinin oluşturduğu bir bütündür, o halde ana konusu bizzat sanat eserinin kendisidir. Ancak eserin ardındaki sanatçı ve sanat koruyucusunun doğru bir şekilde tanıtılması, sanatın siyasetle, tarihsel olaylarla, inanç ve felsefeyle, geleneklerle, bilimsel ve teknolojik gelişmelerle ve toplumsal olgularla bağlantısının doğru bir şekilde kurulması bütün bunlarla birlikte sanatçıların ya da farklı anlatım biçimlerinin birbirleri üzerindeki etkisinin de iyice değerlendirilmesi gereklidir. Ayrıca sanat; topraktan dijital teknolojiye, ağaçtan insan bedenine her türlü malzemeyi farklı tekniklerle işleyerek çeşitli anlatım biçimleri geliştirmiştir. Mimari, resim, heykel, seramik, fotoğraf, kavram sanatı ve nihayet dijital sanat Genel bir sanat tarihi kitabı ya da sanatın tüm öyküsünü anlatma iddiasındaki bir kitap nasıl bir eleme yapacak, hangi eserleri, hangi sanatçıları ne kadar derinlemesine ele alacaktır? Sanatın Tüm Öyküsü bütün bu sorunların üstesinden tutarlı bir anlatım ve kurguyla geliyor. Kitabın bölümleri temel kronolojik yaklaşımı ortaya koyacak şekilde birbirini izliyor; Tarih Öncesinden 15. yüzyıla; 15. ve 16. yüzyıl, 17. ve 18. yüzyıl, 19. yüzyıl, 1900den 1945e, 1946dan günümüze. Her bölümün öncesinde yer alan genel bir kronolojik cetvel, aynı zamanda o bölümün içeriğine hızlı bir bakışa olanak sağlıyor. Örneğin 19. yüzyıl sanatıyla ilgili bölüm Fransız Akademik Sanatı, Kuzey Amerika Yerli Sanatı, Oryantalizm, Japon Sanatı, Realizm, Empresyonizm Çağı gibi çok sayıda alt bölümden oluşuyor. Her biri konusunda uzman yazarlar tarafından kaleme alınan bu alt bölümlerin tanıtımını içeren sayfaların altında da o konuyla bağlantılı tarihsel gelişmeleri kronolojik olarak veren bir Önemli Olaylar cetveli akıyor. Sözgelimi Fransız Akademik Sanatının tanıtıldığı metnin altında yer alan bu önemli olaylar cetvelinden Fransız Kraliyet Akademisinin 1816 yılında iki farklı akademiyle birleşerek Académie des Beuax Arts adını aldığını, 1863 yılında Paris Salon Sergisi jürisinin başvuran eserlerin 3000den fazlasını reddettiğini takip edebiliyoruz. Manzara resmi Bunu izleyen iki sayfada, ele alınan sanat dönemini, akımını ya da anlayışını en etkin şekilde temsil edecek bir örnek eserin ayrıntılı incelemesine geçiliyor. Örneğin Realizm akımını tanıtan metnin ardından Jean-François Milletnin Başak Toplayan Kadınlarını anlatan sayfalar geliyor. Resmin belirli odak noktaları üzerinde yoğunlaşan kısımlarla bu eser analizi zenginleştiriliyor. Böylece, Başak Toplayan Kadınlar resminin arka planında uzanan manzaranın anlamını çözüyor, o manzarada uzakta atının üzerinde dikilen ufak bir leke halindeki toprak sahibini görüyor, Milletnin başak toplama teması üzerinde on yıl çalışmış olduğunu öğreniyor ve köylü kadınların başındaki kırmızı ve mavi şapkaların Fransanın 19. yüzyılın ilk yarısında yaşadığı siyasi olayların simgesi haline gelmiş Fransız bayrağına bir gönderme olduğunu anlıyoruz. Aynı sayfalarda yer alan Sanatçı Profili ile sanatçı daha yakından tanıtılıyor. Pekçok örnekte ise çerçeve yazı olarak eserin anlaşılmasını kolaylaştıracak ek bilgiler yer alıyor. Realizm örneğinde, çerçeve yazıyı Barbizon Okulu oluşturuyor ve Başak Toplayan Kadınları resmeden Milletnin manzara resmine yoğunlaşan bu ressam grubuyla bağlantısı üzerinde duruluyor. Kitabın bu kurgusu, Sanatın Tüm Öyküsünün genel kapsamlı bir sanat tarihi kitabının temel açmazlarını bertaraf etmesini sağlıyor. Kitabın iyi seçilmiş görsellerle zenginleştirilmesi ve baskı kalitesi Türkçede yayımlanmış benzerleri arasında onu ayrıcalıklı bir yere koyuyor.