Şarki Türkistan Tarihi

Şarki Türkistan Tarihi, Doğu Türkistan'ın millî bağımsızlık savaşının liderlerinden Mehmet Emin Buğra tarafından 1940'ta yazılmıştır. Eserde kısa bir genel dünya tarihi, Türk tarihin başlangıcı fasıllarından sonra Doğu Türkistan tarihi başlangıcından 1940 yılına kadar anlatılmaktadır. Doğu Türkistan'da yaşayan hiç kimsenin kendi tarihini millî bir bakış açısıyla ya da en azından objektif kriterlere bağlı bir kaynaktan öğrenme imkânı yoktu. Kabil'de, Çinlilerin ideolojik bakışıyla yazılanlardan başka kaynaklardan tarihini okuma imkânı bulan Mehmet Emin Buğra, uzun zamandır ihtiyaç olarak gördüğü vatanının tarihini millî bir bakış açısıyla telif etmek üzere Şarki Türkistan Tarihi'ni kaleme almaya başlamıştır. Bir Doğu Türkistanlı tarafından Çağatay Türkçesinin edebî diliyle yazılan bu ilk ve alanında hâlâ en hacimli çalışma, 1940 yılında tamamlanıp kamuoyunun dikkatine sunulduğu andan bugüne kadar bölgeyle alakalı bütün tarafların dikkatini çekmiş ve Doğu Türkistanlılar arasında büyük bir heyecan uyandırmış, Doğu Türkistan tarihi konusunda Çin tezlerinin üzerine bomba gibi düşmüştür. Öyle ki Şarki Türkistan Tarihi, Çinlilerin gözünde o günden sonra Çin işgal rejimine karşı yapılan bütün millî ve dinî hareketlerin ideolojik kaynağı olarak görülmüştür. Çinli yetkililer tarafından varlığı öğrenilir öğrenilmez yasaklanmış, bulunduran, okuyan, çoğaltan ya da hakkında olumlu fikir beyan edenler ağır cezalara çarptırılmıştır. Müellifin çizdiği 24 ayrıntılı haritanın eşlik ettiği Şarki Türkistan Tarihi, insan haysiyetine düşman Çin işgali altındaki ata topraklarımızı gündeminde bulunduran her Türk evladının elinin altında olması gereken bir tarih ve mücadele abidesidir. “Türk adını taşıyanlara hakiki bir müjde. İşte bir Türk oğlunun eliyle kurulmuş ölmez bir Türk abidesi: Şarki Türkistan Tarihi. O, büyük Türk vatanının birçok Türk devletine bugüne kadar hemen hemen tamamıyla örtülü kalmış olan bir köşesi bu değerli eser sayesinde bulutlardan sıyrılan bir güneş gibi gözlerimizin önünde parlıyor.”

İsmail Hikmet Ertaylan